پديده جزر و مد اساساً زائيده‌ي نيروي جاذبه ماه است

جزر و مد چیست؟
- جزر و مد (Tides)
از زمان‌هاي گذشته مردم مي‌دانستند ميان طلوع و غروب ماه و جزر و مد آب درياها رابطه‌اي برقرار است اما چگونگي ‌آن را نمي‌دانستند تا آن كه اسحاق نيوتن (Isaac Newton) براي نخستين بار چگونگي رابطه را بيان كرد.

پديده جزر و مد اساساً زائيده‌ي نيروي جاذبه ماه است. بر روي زمين در هر لحظه دو منطقه وجود دارد كه در اين مناطق آب اقيانوس‌ها به نحو چشم‌گيري بالا مي‌آيد که به آنها «كوه‌هاي دوگانه مد» مي‌گويند. يكي از آنها در امتداد خط واصل بین ماه زمین و در قسمت رو به ماه است و ديگري در همان امتداد و در قسمت پشت به ماه زمين قرار دارد. دليل ايجاد «كوه مد» اول را مي‌توان به خوبي فهميد؛ در اين منطقه ماه در نصف النهار ناظر و در بيشترين ارتفاع خود در آسمان قرار دارد. در نتيجه توده آب‌هاي درياها با بيشترين شدت در جهت ماه جذب مي‌شوند.

«كوه مد» دوم كه در عقب قرار دارد به چه دليل ايجاد مي‌شود؟
زمين و ماه، هر دو به دور يكديگر مي‌چرخند. در واقع هر دو جرم آسماني بر دور مركز گرانش مشترك بين خود مي‌گردند. اما از لحاظ مقدار جرم، آنها يك زوج نابرابر هستند، زيرا جرم زمین 81 برابر ماه مي‌باشد. اگر جرم ماه و زمين با يكديگر برابر بود، اين مركز گرانش دقيقاٌ در وسط آن دو قرار مي‌گرفت، ولي چون زمين بسيار سنگين‌تر از ماه است، مركز گرانش به زمين نزديكتر است و در واقع زير سطح زمين قرار دارد.

زمين نيز در طول يك ماه، نوعي رقص تخم مرغي را گرد اين مركز گرانش مشترك اجرا مي‌كند. در نتيجه يك نيروي گريز از مركز ايجاد مي‌شود، كه بزرگترين بخش اين نيرو در قسمت پشت به ماه زمين متمركز مي‌گردد. بنابراين توده آبهاي آنجا در اثر نيروي رانش به خارج از زمين كشيده مي‌شوند. زماني كه ماه در حال طلوع يا غروب در افق‌ قرار دارد، كمترين حالت مد يا همان جزر را خواهيم داشت.

به خاطر دوري خورشيد از زمين اثر خورشيد در جزر و مد به تنهايي نسبت به اثر ماه، كمتر است

جزر و مد همراه با حركت ظاهري ماه در آسمان از افق شرقي به سوي افق غربي ناظر پيش مي‌روند. بنابراين ما در هر منطقه از زمين روزانه دو بار شاهد جزر و مد آب درياها هستيم. اما از آنجا كه ماه نيز آهسته به دور زمين در گرش است، محل وقوع اين «كوههاي مد» را با خود انتقال مي‌دهد. بنابراين در طول يك دور چرخش زمين به دور خود، مكان كوههاي مد تا حدودي جابه‌جا مي‌شود.

بر اين اساس یک مد تا مد بعدي بجای 12 ساعت ، 5/12 ساعت طول می¬کشد. اگر دقت كنيد مي‌بينيد اين زمان درست نصف زمان يك شبانه روز قمري است. يعني نصف 24 ساعت و 51 دقيقه، از طلوع ماه تا طلوع ماه در روز بعدي است. اگر زمين، خورشيد و ماه در يك امتداد واقع شوند، نيروي گرانش خورشيد، موجب تقويت نيروي گرانش ماه مي‌گردد. اين حالت در زمان‌هاي «ماه نو» و «بدر» بروز مي‌كند و در اين صورت بزرگ‌ترين جزر و مدها ايجاد مي‌شوند. به خاطر دوري خورشيد از زمين اثر خورشيد در جزر و مد به تنهايي نسبت به اثر ماه، كمتر است.

فاصله خورشيد از زمين 400 برابر دورتر از فاصله ماه از زمين است، و مي‌توان گفت نيروي كشندي خورشيد چيزي در حدود 7 درصد نيروي كشندي ماه است. از طرفي هم دوري و نزديكي ماه به زمين هم تا تأثیرگذار است به نحوی که زماني كه ماه در حضيض مداري است، نيروي كشندي ماه تا 20 درصد بيش از حالت عادي است.

منبع : danesh.roshd.ir